Trwałe użytki zielone (TUZ) to grunty wykorzystywane do uprawy traw lub innych pastewnych roślin zielnych. W naszym kraju powierzchnia TUZ wynosi aż około 20% powierzchni użytków rolnych, z czego ponad 70% to łąki trwałe. Każdy rolnik doskonale wie, że tylko dzięki przeprowadzanym regularnie i w odpowiednich terminach zabiegom pielęgnacyjnym możliwe jest uzyskanie satysfakcjonujących plonów z użytków zielonych. Jak wygląda skuteczna pielęgnacja TUZ?

Spis treści

1. 1. 1. 1. Zabiegi pielęgnacyjne użytków zielonych
            1. Przed zabiegami
            2. Włókowanie, bronowanie i wałowanie
            3. Nawożenie użytków zielonych
         2. Koszenie użytków zielonych
         3. Choroby użytków zielonych
            1. Uwaga na szkodniki
         4. Utrzymanie TUZ — z odpowiednim ciągnikiem praca staje się łatwiejsza 

Zabiegi pielęgnacyjne użytków zielonych

Jakie zabiegi wykonywać? Od przygotowania, przez włókowanie, bronowanie i wałowanie, aż po nawożenie.

Przed zabiegami

Zanim rozpoczną się jakiekolwiek zabiegi pielęgnacyjne na TUZ, należy po zimie przeprowadzić inwentaryzację użytków zielonych. Na co szczególnie warto zwrócić uwagę podczas takiej kontroli?

1. 1. • Należy sprawdzić, czy wystąpiły uszkodzenia roślin po zimie, a także, jak duży jest udział luk w darni.
      • Warto ocenić także udział chwastów oraz gatunków dominujących na danym TUZ.
      • Poleca się skontrolować, w jakim stopniu szkody wyrządzone zostały przez nornice, krety czy zwierzynę łowną.

Po takiej inwentaryzacji można zaplanować zabiegi pielęgnacyjne.

Włókowanie, bronowanie i wałowanie

1. 1. • Włókowanie, które jest zabiegiem rekultywacyjnym, pomaga pobudzić darń do wzrostu. Zabieg ten pozwala na usunięcie nierówności, które pozostały na łące po aktywności kretów, zwierzyny czy działaniach maszynami rolniczymi.

Zabieg ten przeprowadza się bezpiecznie, bez zagrożenia uszkodzeniem roślin, gdy te nie przekraczają wysokości 10 cm.

Włókowanie przeprowadzać można włóką, jednak rolnicy często wykazują się inwencją i stosują do tego celu rządzenia własnego pomysłu, jak np. połączone łańcuchami opony.

1. 1. • Bronowanie poprawia wegetację roślin, które dzięki temu zabiegowi lepiej wykorzystują składniki pokarmowe z gleby. Bronowanie polega na usunięciu obumarłej runi i napowietrzeniu darni przy użyciu brony łąkowej. Jeśli TUZ nie jest nadmiernie zachwaszczony, samo bronowanie może nawet w dużej mierze zniwelować zachwaszczenie. Bronowanie jest konieczne, jeśli w danym roku wystąpiła duża wilgoć zimowa i pojawiła się na runi pleśń.
      • Wałowanie łąk to kolejny zabieg, który podnosi wydajność trwałych użytków zielonych. Dzięki wałowaniu i regeneracji systemu korzeniowego rośliny zyskują lepszy dostęp do składników odżywczych i wody. Podczas tego zabiegu usuwa się z wierzchniej warstwy użytku za dużą ilość powietrza.

Na rynku dostępnych jest wiele wałów, łąki wałuje się jednak wałami gładkimi. Pamiętać należy, aby wałowanie przeprowadzać na suchej glebie. Wałowanie mokrej powierzchni skutkuje obniżeniem przewiewności gleby, co prowadzi do rozwoju chwastów.

Nawożenie użytków zielonych

Bez nawożenia trwałych użytków zielonych trudno o dobre plony. Dobre plony to z perspektywy rolników, którzy z tego źródła pozyskują paszę dla zwierząt gospodarskich, priorytet. Źle zaplanowane nawożenie użytków zielonych może doprowadzić do dominacji gatunkowej, co wpływa niekorzystnie na skład paszy. Jak zaplanować nawożenie TUZ w całym okresie wegetacji?

1. 1. • Przygotowanie gleby – przed nawożeniem gleby warto skontrolować jej stan faktyczny. TUZ to uprawy wieloletnie, więc troska o to, czy gleba jest zasobna w składniki mineralne i jak kształtuje się jej kwasowość, nie jest niczym zaskakującym.
      • Wapnowanie użytków zielonych przeprowadza się po ostatnim pokosie lub wypasie, jesienią. Można więc śmiało powiedzieć, że przygotowanie TUZ do sezonu zaczyna się już sezon wcześniej, jesiennym wapnowaniem właśnie.

Wapnowanie należy przeprowadzić na glebach organicznych, gdy ich pH wynosi poniżej 5,0. Gleby mineralne wymagają wapnowania przy pH niższym niż 5,5.  Nie ma potrzeby wapnowania gleby co roku, jednak warto jej stan zakwaszenia badać. Od jednego wapnowania do drugiego w praktyce mija około 4 lat.

1. 1. • Azot – terminy stosowania nawozów azotowych są ściśle określone, a na rolników, którzy nie stosują się do tych zaleceń, mogą nałożone zostać kary finansowe. Reguluje to Ustawa – Prawo wodne. Za naruszenie programu azotanowego może grozić nawet stawka 3954,04 zł. Odgórne ograniczenia związane z nawożeniem azotem wynikają z faktu, że azotany w wodzie pitnej stanowi zagrożenie zarówno dla człowieka, jak i dla zwierząt.

Aktualnie obowiązujący program azotanowy (stan na marzec 2024) pozwala rolnikom stosować te nawozy na TUZ w lutym, gdy przez 5 dni z rzędu średnia dobowa temperatura powietrza wynosi więcej niż 3°C.

Azotem nawozi się tyle razy, ile planowanych jest pokosów, więc całą ilość nawozu należy podzielić na części. Pierwsza dawka powinna być podana jak najwcześniej, na samym początku wegetacji, w ilości 40% z całości. Jeśli planowane są 3 pokosy, dwie kolejne dawki należy podać po równo, w ilości 30% azotu na każdą z nich.

1. 1. • Potas – potasem nawozi się użytki zielone w zależności od zasobności gleby, a roczna dawka może wynosić od 60 kg/ka do nawet 180 kg/ha. Ilość potrzebnego nawozu potasowego zależy także od tego, jakie rośliny rosną na TUZ. Do potasolubnych zalicza się na przykład lucernę czy seradelę.
      • Fosfor to pierwiastek, którym nazwozi się użytki zielone każdego roku. Także i w tym przypadku dawka uzależniona jest od zasobności gleby i wahać się może między 30 kg/ka a 90 kg/ha. Fosfor podaje się w dwóch nawożeniach, pierwszym jesiennym na poziomie 50-70%, a drugim 25-50% dawki przewidzianej ca cały rok.

Koszenie użytków zielonych

Koszenie łąk nie jest obowiązkowe, chyba że rolnik zgłosił je do systemu dopłat bezpośrednich. Wtedy pokos i usunięcie skoszonej masy są obligatoryjne raz na rok. Regularne koszenie użytków zielonych pozwala zachować ich wartościowy skład gatunkowy i dobrą kulturę rolną.

Pierwszy pokos przeprowadza się, gdy trawy się kłoszą. Co, jeśli na TUZ rośnie kilka gatunków traw? Przyjmuje się zasadę, że kosi się wtedy, gdy wykłosi się ten gatunek, który przeważa na użytku.

Niestety nie zawsze udaje się kosić TUZ w odpowiedniej fazie wegetacyjnej roślin, gdyż to pogoda często rozdaje karty. Pogoda szczególne znaczenie ma w przypadku, gdy zbiory użytku przeznaczone są na siano. Lepiej skosić trawę w mniej dogodnej fazie wegetacji, niż mieć problem z suszeniem siana.

Choroby użytków zielonych

Pielęgnacja pastwisk i łąk jest istotna nie tylko z punktu widzenia wyniku ekonomicznego gospodarstwa, ale także ze względu na jakość paszy i zdrowie zwierząt.

Użytki zielone są narażone na ataki chorób grzybowych szczególnie przy złej pielęgnacji. Pleśń śniegowa i pałecznica traw, wywołane przez chłodną, wilgotną aurę, prowadzą do przerzedzenia runi. Rdze i brunatna plamistość traw zmniejszają jakość paszy, podobnie mączniak, który osłabia fotosyntezę.

Uwaga na szkodniki

Bywa, że szkodniki uchodzą uwadze rolników, tymczasem stanowią one, podobnie jak choroby, zagrożenie dla TUZ.

Pędraki chrabąszczy podgryzają korzenie traw, przez co jej pędy żółkną i więdną. Drutowce są szczególnie groźne na nowo zagospodarowanych użytkach, gdzie brakuje im pokarmu ze starej darni. Szkodniki te żywią się korzeniami młodych roślin, zaburzając ich wegetację. Do szkodników zaliczmy też krety, które, choć z jednej strony zjadają na przykład pędraki chrabąszczy, to z drugiej strony ich aktywność rozluźnia glebę i niszczy darń.

Jak walczyć z chorobami użytków zielonych i ze szkodnikami? Lepiej zapobiegać, niż leczyć. Należy odpowiednio gospodarować TUZ, regularnie przeprowadzać wszystkie potrzebne zabiegi pielęgnacyjne, czyli włókowanie, bronowanie, wałowanie, koszenie i nawożenie.

Utrzymanie TUZ — z odpowiednim ciągnikiem praca staje się łatwiejsza

Ciągniki McCormick to zaawansowane maszyny do pielęgnacji użytków zielonych, doskonale dopasowane do potrzeb gospodarstw eksploatujących TUZ. Są one znane z wytrzymałości, wszechstronności i mocnej konstrukcji, co jest istotne przy dużej powierzchni upraw oraz nierównym terenie. Ergonomiczne, komfortowe kabiny z panoramicznym widokiem i łatwo dostępnymi zaworami oraz regulatorem pozycyjnym zapewniają precyzyjną kontrolę nad zabiegami pielęgnacyjnymi takimi jak koszenie, włókowanie czy nawożenie. Silniki o dużej mocy i efektywnym wykorzystaniu paliwa, a także znakomita komunikacja z osprzętem dzięki systemowi ISOBUS, czynią z nich nieocenione maszyny do dbania o użytki zielone.